Tiền là cái chúng ta tưởng là biết nhiều nhất, mà hóa ra không phải.
Tiền được tạo ra từ đâu? Ngân hàng nhà nước. Vậy ngân hàng nhà nước in tiền thì ai sẽ được nhận số tiền đó đầu tiên, và họ cần phải làm gì cho ngân hàng nhà nước? Tại sao ngân hàng nhà nước không làm gì mà lại được sử dụng tiền?… Mình từng suy nghĩ theo lối này và không hiểu gì hết.
Cuối cùng, hóa ra mọi thứ lại khá đơn giản. Nó giống câu chuyện ở một làng nọ, tất cả mọi người trao đổi hàng hóa trực tiếp cho nhau mà không thông qua phương tiện thanh toán nào. Đến một ngày, vị già làng cảm thấy như thế rất bất tiện vì không phải ai cũng sẵn hàng để đổi. Ông muốn tạo ra thứ gì đó trung gian để mọi người cùng dùng. Ông bảo tất cả mọi người trong làng đào sông, làm đường để cả làng cùng sử dụng. Xong ông phát cho mỗi người một hay một vài tờ giấy chứng nhận (có dấu đỏ) công sức lao động, cho phép dùng tờ giấy này để đổi lấy hàng hóa của người khác. Từ đó người ta dùng những tờ giấy này để trao đổi hàng với nhau.
Từ một góc độ nào đó, tờ giấy đấy là tiền, vị già làng là chính phủ, người làm ra những tờ giấy là kho bạc nhà nước.
Kho bạc nhà nước “in tiền” bằng cách tự in và trả tiền hộ chính phủ cho các hoạt động chi tiêu đầu tư công. Những đồng tiền này là giấy ghi nhận công sức, giá trị của một nhóm người giành cho xã hội và có quyền đem nó ra để đổi ngược lại lợi ích khác từ xã hội.
(Trong thực tế, chính phủ phát hành trái phiếu, xong kho bạc mua lại…)
Tiền bắt buộc phải được phát hành bởi chính quyền nào đó. Vì chính quyền mới có thể đảm bảo 2 điều kiện bắt buộc: (1) Hoạt động chi tiêu đầu tư ở trên phục vụ toàn xã hội, một cách trực tiếp hay gián tiếp (2) Tất cả công dân phải công nhận tiền từ kho bạc nhà nước là có giá trị với cơ sở pháp lý được nhà nước bảo hộ.
Một đất nước không có đồng tiền riêng, phải tiêu bằng ngoại tệ, giống như đem giấy chứng nhận thành quả lao động được phát bởi chính phủ nước ngoài về để đổi lấy hàng trong nước… dễ bị thao túng…
Lãi suất là gì?
Khi nói đến tiền thì không thể không nhắc đến lãi suất. Người giàu thì cứ giàu mãi, vì lãi suất giúp tiền sinh ra tiền. Thực ra bản chất của lãi suất là chi phí “cho thuê tiền”. Vì tiền là một công cụ vô song có thể “dịch chuyển càn khôn”, có thể kéo cả 7 tỷ người lao ra khỏi nhà vào mỗi sáng để làm việc và phục vụ yêu cầu của người sở hữu nó. Một công cụ như thế, khi cho thuê phải tính phí. Phí đấy là lãi suất.
Và cũng dựa trên lãi suất mà người ta quyết định giữ tiền để làm gì đó hay cho vay. Lãi suất điều chỉnh dòng tiền chảy vào chỗ này chỗ khác trong nền kinh tế.
Khi lãi suất thấp, dân không muốn gửi ngân hàng mà chi tiêu hoặc đầu tư làm ăn, doanh nghiệp tiếp cận được vốn với giá rẻ… tiền chảy khỏi ngân hàng vào nền kinh tế. Mức chi tiêu lớn hơn của dân tạo ra nhu cầu hàng hóa lớn hơn, nhu cầu lớn kéo theo sản xuất tăng, sản xuất càng dễ tăng khi có dòng tiền từ ngân hàng đổ về… Nói chung tiền khuấy động cả nền kinh tế đi lên, tạo ra GDP tăng. Mối tương quan giữa lãi suất thấp và GDP tăng được phản ánh qua đường IS (IS curve) trên thị trường hàng hóa.
Vậy nếu cứ giảm lãi suất, bơm thật nhiều tiền vào nền kinh tế, GDP sẽ tăng mãi, thì tại sao người ta không hạ lãi suất mãi và nữa?
Vấn đề là khi hạ lãi suất, GDP tăng thì doanh nghiệp cần mở rộng sản xuất,nhu cầu vốn của doanh nghiệp tăng theo, nhu cầu tăng mà nguồn vốn từ ngân hàng vẫn thế, thì vốn không còn rẻ nữa, lãi suất cho vay của ngân hàng tăng dần lên. Mặt khác, ngân hàng muốn có thêm tiền cho vay thì phải huy động từ dân, mà muốn huy động càng nhiều thì lãi suất phải cao mới hấp dẫn. Thành ra lãi suất tăng. Lãi suất càng tăng, tiền chảy từ dân chảy mạnh về ngân hàng, tiền từ ngân hàng chảy nhỏ giọt vào doanh nghiệp. Cuối cùng mức chi tiêu của người dân giảm, vốn doanh nghiệp yếu, GDP lại co lại. Mối tương quan giữa một GDP cao với lãi suất cao được phản ánh bởi đường LM (LM curve) trên thị trường tiền tệ (thị trường các công cụ nợ vay ngắn hạn).
Tổng kết lại thì, lãi suất giảm –> GDP tăng –> Lãi suất tăng –> GDP giảm –>… quá trình này tiếp diễn đến một điểm hội tụ, khi mà lãi suất không tăng giảm và GDP cũng k tăng giảm nữa. Điểm này là điểm cân bằng, giao nhau giữa LM curve và IS curve.
Vì thế, lãi suất luôn là yếu tố mấu chốt để các ngân hàng trung ương điều phối nền kinh tế.
